شاخص توده بدنی چیست؟ Bmi چگونه محاسبه می‌شود؟

آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که وزن ایده‌آل شما چقدر باید باشد؟ یا اینکه وزن فعلی شما چقدر با معیارهای سلامت فاصله دارد؟ شاخص توده بدنی (BMI) به عنوان یک ابزار ساده اما کاربردی، به شما کمک می‌کند تا به این سوالات پاسخ دهید. با استفاده از شاخص توده بدنی، می‌توانید به راحتی بفهمید که آیا در محدوده وزنی سالم هستید یا نیاز به تغییراتی در سبک زندگی خود دارید. این ابزار علمی به شما امکان می‌دهد تا سلامت بدن‌تان را بهتر درک کنید و به سمت داشتن وزن متعادل و زندگی سالم‌تر حرکت کنید. شاخص توده بدنی یا همان Bmi ابزاری برای سنجش تناسب قد و وزن شما است. پزشکان تغذیه، مربیان فیتنس و سایر مراقبان سلامت جسمانی از این ابزار برای یافتن میزان چربی در بدن و همچنین سنجیدن تناسب میان قد و وزن افراد استفاده می‌کنند و با استفاده از Bmi سلامت افراد را تخمین می‌زنند. برای آشنایی با فرمول Bmi و محاسبه میزان چربی بدن خود، با ما همراه باشید. 

تاریخچه Bmi 

در اواسط قرن 19 میلادی، فردی به نام آدولف کوتله فرمولی برای سنجش میزان وزن موجود در هر متر مربع از بدن ابداع کرد. این فرمول در حال حاضر با نام شاخص توده بدنی در اختیار ما قرار دارد. در نهایت با محاسبه آن فرمول، تناسب میان قد و وزن بدن به دست می‌آید. با استفاده از این روش ارزان و در دسترس می‌توانید تشخیص دهید آیا از محدوده وزنی سالمی برخوردار هستید یا خیر. هر چه‌قدر نتیجه به دست آمده عدد بالاتری را نشان دهد، ریسک ابتلا به برخی بیماری‌ها از قبیل مشکلات قلبی، گرفتگی رگ‌ها، انواع سکته و غیره افزایش پیدا می‌کند. 

این شاخص نرمال، سالم و چاقی وزن شما را نشان می‌دهد. متخصصان در این زمینه با توجه به 6 محدوده وزنی در Bmi می‌توانند سلامت یا عدم سلامتی وزن شما را تشخیص دهند. نکته مهم آن است که بهتر است در صورت ناسالم بودن وزن به متخصص مربوط در این زمینه مراجعه کنید و از خوددرمانی‌ها برای کمبود وزن بیمارگونه و یا اضافه وزن بپرهیزید. 

مطلب پیشنهادی: رژیم نوردیک چیست؟

روش محاسبه Bmi

به طور کلی برای صحبت درباره وزن باید دیگر فاکتورهای بدنی را هم در نظر گرفت. یکی از آن فاکتورهای بدنی قد است. بدون در نظر گرفتن قد نمی‌توان به طور قاطع درباره وزن افراد نظر داد. شاخص توده بدنی نیز به سنجش وزن افراد بر اساس قد آن‌ها می‌پردازد. به عنوان مثال نمی‌توان با قطعیت کامل گفت فردی با وزن 100 کیلوگرم چاق است و یا اضافه وزن دارد؛ اما زمانی که وزن همراه با قد سنجیده شود، می‌توان سلامت وزنی او را سنجید. برای محاسبه Bmi فقط کافی است وزن شخص را بر مجذور قد او تقسیم کنید. مجذور یک عدد به معنای ضرب عدد در خودش است. به عنوان مثال برای محاسبه Bmi فردی با قد 1/8 و وزن 90 کیلوگرم، ابتدا 1/8 را در 1/8 ضرب کنید. جواب به دست آمده 3/24 است. اکنون باید 90 را تقسیم بر 3/24 کنید که نتیجه آن 27/7 می‌شود.

مطلب پیشنهادی: رژیم کارنیور چیست؟

طبقه‌بندی وزن بر اساس Bmi

نتیجه به دست آمده در فرمول شاخص توده بدنی را باید در دسته‌بندی‌های زیر قرار دهید. رایج‌ترین دسته‌بندی وزن که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت هم است، به صورت زیر اعلام شده است: 

• کمبود وزن (Underweight):
  • BMI کمتر از 18.5
  • این محدوده نشان‌دهنده کمبود وزن و نیاز به افزایش وزن سالم است.
• وزن نرمال (Normal weight):
  • BMI بین 18.5 تا 24.9
  • این محدوده نشان‌دهنده وزن سالم و تعادل بین قد و وزن است.
• اضافه وزن (Overweight):
  • BMI بین 25 تا 29.9
  • افراد در این محدوده ممکن است با اضافه وزن روبرو باشند و نیاز به کاهش وزن دارند.
• چاقی درجه 1 (Obesity Class 1):
  • BMI بین 30 تا 34.9
  • این محدوده نشان‌دهنده چاقی خفیف است و می‌تواند خطرات سلامتی به همراه داشته باشد.
• چاقی درجه 2 (Obesity Class 2):
  • BMI بین 35 تا 39.9
  • این دسته چاقی شدیدتر را نشان می‌دهد و نیاز به اقدامات جدی‌تری دارد.
• چاقی درجه 3 یا چاقی مفرط (Obesity Class 3):
  • BMI برابر یا بیشتر از 40
  • این وضعیت نشان‌دهنده چاقی مفرط و افزایش ریسک بیماری‌های مزمن است. در این وضعیت بدن از میزان متابولیسم پایینی برخوردار است.

کمبود وزن بیمارگونه 

کمبود وزن شدید که با شاخص توده بدنی (BMI) کمتر از 18.5 مشخص می‌شود، نه تنها مطلوب نیست بلکه نشان‌دهنده خطرات جدی برای سلامت فرد است. در چنین شرایطی، فرد ممکن است دچار سوءتغذیه باشد و باید حتماً به پزشک متخصص مراجعه کند. علل این وضعیت می‌تواند بیماری‌های طولانی‌مدت یا درمان‌های پزشکی خاص باشد. حتی پس از بهبود یا در حین درمان، تنظیم یک برنامه غذایی و ورزشی تحت نظر پزشک ضروری است تا از سوءتغذیه جلوگیری شود. سوءمصرف مواد مخدر، مصرف الکل و پیری نیز از عوامل دیگر کمبود وزن شدید هستند.

شاخص توده بدنی پایین به دلیل کمبود مواد مغذی ضروری مانند ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و لبنیات می‌تواند به مشکلات سلامتی جدی منجر شود. مثلاً، کمبود کلسیم باعث ضعف استخوان‌ها و پوکی استخوان می‌شود که منجر به شکستگی‌های آسان استخوان‌ها و دندان‌ها می‌شود. همچنین، کمبود ویتامین C موجب تضعیف سیستم ایمنی و افزایش ریسک بیماری‌های مزمن می‌گردد. کمبود ویتامین A نیز مشکلات بینایی ایجاد می‌کند. از این رو، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و کامل برای جلوگیری از مشکلات سلامتی در آینده بسیار حیاتی است.

وزن مطلوب

با وجود نمره Bmi از 18/5 تا 25، وزن شما در حالت نرمال قرار دارد.

اضافه وزن

 در صورت داشتن اضافه وزن، شاخص‌های دیگر بدن شما هم باید سنجیده شوند. در صورتی که ورزشکار حرفه‌ای هستید یا بافت عضلانی بدن شما زیاد است، نیازی نیست نگرانی از بابت عدد بالای شاخص توده بدنی خود داشته باشید. در غیر این صورت حتما برای پیشگیری باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

چاقی

چاقی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. سبک زندگی غلط، عدم تحرک در میان فعالیت‌های رزانه، سیگار کشیدن، دوره‌ی بیماری‌هایی همچون افسردگی، ژنتیک و یا غیره دلایلی هستند که چاقی را برای افراد به همراه دارند. برای خلاص شدن از چاقی باید ابتدا سبک زندگی و تغذیه خود را اصلاح کنید. درنهایت با مشورت پزشک متخصص به ورزش روی بیاورید. 

از جمله مشکلات چاقی بیش از حد عبارتند از: 

• ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی از جمله سکته قلب و گرفتگی رگ‌ها
• ابتلا به بیماری‌های کیسه صفرا
• ابتلا به فشار خون بالا
• ابتلا به دیابت نوع 2
• ابتلا به انواع آرتروز و گرفتگی عضلات گردن
• ابتلا به انواع خاصی از سرطان؛ به خصوص سرطان دستگاه گوارش همچون سرطان روده بزرگ و سرطان معده
• ابتلا به افسردگی و سایر اختلالات روان؛ البته چاقی می‌تواند نتیجه افسردگی هم باشد. همچنین می‌تواند سبب اختلال روان‌ تنی نیز گردد.

مطلب پیشنهادی: اثر یویو چیست؟

فرمول محاسبه شاخص توده بدنی (Bmi)

برای محاسبه شاخص توده بدنی و یا همان Bmi، می‌توانید از فرمول زیر استفاده کنید.

BMI = وزن (کیلوگرم) / قد² (متر)

فرض کنید فردی وزن 70 کیلوگرم و قد 1.75 متر دارد. BMI او به صورت زیر محاسبه می‌شود:

BMI = 70 / (1.75)² ≈ 22.86

Bmi برای کودکان

شاخص توده بدنی تنها برای سنجش سلامت وزنی بزرگسالان کاربرد دارد و برای کودکان به هیچ عنوان مناسب نیست. محاسبه Bmi کودکان با استفاده از روش‌هایی متفاوت از بزرگسالان انجام می‌شود. یکی از این روش‌های نمودارهایی است که توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده تهیه شده است. این نمودارها مناسب برای ارزیابی سلامت وزنی در کودکان بالای دو سال هستند. این نمودار تنها نمایانگر محدوده وزن کودکان است. به همین دلیل بهترین راهکار مراجعه به پزشک متخصص کودکان و دریافت برنامه غذایی مناسب برای آن‌ها است. 

روش‌های تغییر Bmi 

اگر شاخص توده بدنی شما کمبود وزن شدید، اضافه وزن و چاقی را نشان می‌دهد، با استفاده از روش‌های زیر می‌توانید به وزن مطلوب خود دست پیدا کنید: 

اصلاح تغذیه و دریافت برنامه غذایی از متخصص

یکی از بهترین روش‌ها برای رسیدن به وزن مطلوب و ایده‌آل، اصلاح سبک تغذیه است. اگر شما بر روی غذایی که مصرف می‌کنید، مدیریت داشته باشید، به راحتی می‌توانید وزن خود را هم مدیریت کنید. برای اصلاح سبک تغذیه‌ای بهترین راه مراجعه به متخصص تغذیه و استفاده برنامه غذایی مطلوب برای وزن خودتان است. کاهش مصرف غذاهای چرب و دارای قند نیز می‌تواند شما را به وزن مطلوبتان برساند. مصرف چربی و قند یکی از مهم‌ترین عوامل چاقی مفرط در میان افراد است که با قطع و یا کاهش مصرف آن، بخش زیادی از مسیر رژیم لاغری سپری شده است.

ورزش

ورزش عامل مهمی در وزن گرفتن افراد و همچنین کاهش وزن آن‌ها است. برای کاهش وزن و یا افزایش وزن ورزش‌های متفاوتی وجود دارد. برای دریافت برنامه ورزشی مختص خود باید به مربیان متخصص در این امر مراجعه کنید. نتیجه ورزش‌های قدرتی عضله‌سازی بدن است. ورزش‌های هوازی نیز موجب چربی‌سوزی و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی می‌شوند. به این ترتیب مربی ورزشی بر اساس شاخص توده بدنی شما، برای شما برنامه ورزشی تنظیم می‌کند. 

مقدار خواب مناسب

خواب مناسب موجب ریکاوری بدن و آماده شدن آن برای شروع روزی دیگر می‌شود. خواب نامناسب می‌تواند انرژی شما را برای روز بعد بگیرد و حتی موجب پرخوری و در نتیجه اضافه وزن در بلندمدت شود. به همین دلیل ضروری است تا با استفاده از روش‌هایی کیفیت خواب خود را افزایش دهید و بدن خود را در حالت آرام‌سازی در خواب قرار دهید. یوگا از جمله روش‌ها و ورزش‌هایی است که می‌تواند شما را در رسیدن به این نتیجه یاری کند. 

مطلب پیشنهادی: چگونه رژیم خود را نشکنیم؟

آیا Bmi بهترین معیار سنجش وزن است؟ 

نمی‌توان شاخص توده بدنی را مهم‌ترین عامل سنجش وزن دانست. زیرا به طور کلی Bmi تفاوتی میان توده چربی بدن و توده‌های عضلانی قائل نمی‌شود. ورزشکاران حرفه‌ای دارای سلامت وزن هستند؛ اما امکان دارد نمره Bmi آن‌ها به سمت چاقی متمایل باشد. دلیل این امر وجود بافت عضلانی در بدن آن‌ها است و نه بافت چربی. 

به همین دلیل می‌توان استثنائاتی برای Bmi قائل شد؛ از جمله: 

• بدنسازان، ورزشکاران و افراد که بدن آن‌ها توده‌های عضلانی زیادی دارد که در نتیجه دارای BMI بالایی هستند؛ اما این به معنای اضافه وزن آن‌ها نیست.
• افرادی که به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌ها، قادر به راه رفتن و حتی حرکت نیستند؛ در نتیجه دچار تحلیل عضلانی می‌شوند. به همین دلیل Bmi آن‌ها ممکن است عدد کمی را نشان دهد. این عدد به معنای کمبود وزن آن‌ها نیست. 
• Bmi فاکتوری مستقل از قد نیست. به همین دلیل امکان اینکه چاقی را در افرادی با قد کوتاه‌تر بیشتر نشان می‌دهد. این دلیل است که Bmi برای بزرگسالانی با قد کمتر از 150 و بیشتر از 190 مناسب نیست و سلامت وزنی آن‌ها باید با استفاده از روش‌های دیگری سنجیده شود.
• محاسبه Bmi برای نژادهای مختلف تفاوت دارد. به عنوان مثال اروپایی‌ها در میان دیگر نژادها چربی بدنی کمتری دارند. 

مطلب پیشنهادی: برای رفلاکس معده چی خوبه؟

جمع‌بندی

شاخص توده بدنی یا Bmi، شاخصی برای سنجش سلامت وزن است. برای سنجش سلامت وزن در این شاخص 6 محدوده وزنی شامل کمبود وزن شدید، وزن مطلوب، اضافه وزن، چاقی نوع یک، دو و سه وجود دارد. ابتلا به کمبود وزن شدید و یا چاقی هر کدام مسبب ابتلا یه انواع مشکلات و بیماری‌ها می‌شوند. برای رسیدن به وزن مطلوب راه‌های گوناگونی از جمله اصلاح تغذیه، ورزش، خواب باکیفیت و دودری از تنش و استرس وجود دارد.