آیا رژیم فستینگ ضرر دارد؟ عوارض و مضرات رژیم روزه داری
نخوردن طولانیمدت غذا شاید ساده به نظر برسه، اما آیا میدونی این روش چه آسیبی به بدن و ذهنت میزنه؟ رژیم فستینگ یا روزهداری متناوب یکی از انواع رژیم لاغری پرطرفدار در دنیای سلامت و تناسب اندام است که طرفداران زیادی به دلیل سادگی و انعطافپذیری آن پیدا کرده است. بسیاری از افراد از این رژیم به عنوان راهی موثر برای کاهش وزن و بهبود سلامت عمومی بدن استفاده میکنند؛ اما آیا این روش واقعا برای همه مناسب است؟ آیا خطرات و عوارضی نیز به همراه دارد که باید جدی گرفته شود؟ در این مقاله، با بررسی دقیق این رژیم، ضمن مرور مزایا، به معایب و اثرات جانبی آن نیز خواهیم پرداخت تا به این سوال اساسی پاسخ دهیم که آیا رژیم فستینگ برای شما انتخاب درستی است یا خیر؛ بنابراین تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
رژیم فستینگ چیست؟
رژیم فستینگ یا روزهداری متناوب (Intermittent Fasting) یک سبک غذایی خاص است که بر اساس زمانبندی وعدههای غذایی تنظیم میشود. در این رژیم، فرد برای مدت مشخصی غذا نمیخورد (روزهداری) و تنها در ساعات معینی از شبانه روز مجاز به مصرف غذا است. به عبارت سادهتر، رژیم فستینگ محدودیتهایی برای نوع غذایی که میخورید ایجاد نمیکند، بلکه تنها زمان خوردن غذا را مشخص میکند.
برخلاف بسیاری از رژیمهای کاهش وزن که کالری مصرفی را محدود میکنند یا گروههای غذایی خاصی را حذف میکنند، رژیم فستینگ بر محدود کردن بازه زمانی غذا خوردن تمرکز دارد. طرفداران این رژیم ادعا میکنند که این روش میتواند به کاهش وزن، بهبود سوخت و ساز بدن، تنظیم سطح قند خون و حتی افزایش طول عمر کمک کند. حتی در این خصوص رژیم فستینگ برای افراد دیابتی نیز طراحی شده است. همچنین برنامه روزهداری متناوب شامل الگوهای زمانی مختلفی است که به نیازها و سبک زندگی افراد انعطافپذیری خاصی میدهد، مانند نخوردن غذا به مدت چند ساعت در روز یا حذف وعدههای غذایی در روزهای مشخصی از هفته که در ادامه، به طور دقیقتری به این موضوع پرداختهایم.
انواع رژیم فستینگ
رژیم فستینگ یا روزهداری متناوب شامل الگوهای متنوعی است که هر کدام برای سبک زندگی و اهداف متفاوت طراحی شدهاند. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، این الگوها بر اساس مدت زمان روزهداری و بازههای مجاز غذا خوردن دستهبندی میشوند که در ادامه، رایجترین انواع رژیم فستینگ را با توضیحات کامل بررسی میکنیم:
الگوی 16/8
در این روش، فرد 16 ساعت از شبانه روز را روزه میگیرد و تنها در بازه 8 ساعته میتواند غذا مصرف کند. برای مثال، فرد ممکن است بین ساعت 12 ظهر تا 8 شب غذا بخورد و در باقی ساعات چیزی نخورد. مزایای این الگوی رژیم فستینگ عبارتند از:
- سادگی اجرا، به خصوص برای کسانی که صبحانه نمیخورند.
- به بدن زمان کافی برای استراحت و چربیسوزی میدهد.
- مناسب برای افراد مبتدی و کسانی که به دنبال یک روش روزمره و پایدار هستند.
2. رژیم 5:2
در رژیم فستینگ 5:2، فرد پنج روز در هفته به طور معمول غذا میخورد و در دو روز باقیمانده، کالری مصرفی خود را به 500-600 کالری محدود میکند. این دو روز معمولا متوالی نیستند. مزایای این نوع رژیم فستینگ عبارتند از:
- انعطافپذیری بالا؛ نیازی به تغییر کامل برنامه غذایی روزانه نیست.
- مناسب برای افرادی که تمایلی به روزهداری روزانه ندارند.
- مناسب برای افرادی که به دنبال کاهش وزن تدریجی هستند و از محدودیتهای زمانی سخت گریزاناند.
روزهداری یک روز در میان (Alternate-Day Fasting – ADF)
در این روش، فرد یک روز کامل غذا نمیخورد یا کالری بسیار کمی (معمولا زیر 500 کالری) مصرف میکند و روز بعد به طور معمول غذا میخورد. این چرخه به طور مداوم ادامه مییابد. در این الگو، کالری دریافتی هفتگی به شدت کاهش مییابد و بهبود قابل توجهی در شاخصهای متابولیکی مانند سطح قند خون و کلسترول دیده میشود؛ همچنان بدیهی است که امکان دارد این الگو برای افراد مبتدی یا کسانی که فعالیتهای بدنی زیادی دارند دشوار باشد و برای افرادی که به کاهش وزن سریعتر علاقه دارند و تحمل گرسنگی طولانی را دارند گزینه بهتری باشد.
روزهداری 24 ساعته
این روش شامل روزهداری کامل برای 24 ساعت است که معمولا یک یا دو بار در هفته انجام میشود. برای مثال، فرد ممکن است از شام یک روز تا شام روز بعد چیزی نخورد. این رژیم برای گاهش کالری دریافتی و وادار کردن بدن برای ورود به فاز چربیسوزی عمیق موثر است اما باید در نظر داشته باشید که این الگو میتواند گرسنگی بسیار شدید، کاهش انرژی و تمرکز، سرگیجه و حتی افت فشار را به همراه داشته باشد.
مطلب پیشنهادی: غذاهای مجاز در رژیم کتوژنیک
روزهداری جنگجو (Warrior Diet)
روزهداری جنگجو یکی از روشهای روزهداری متناوب است که در آن تمرکز بر مصرف غذای سبک و کمکالری در طول روز و یک وعده غذایی بزرگ و کامل در شب قرار دارد. در این رژیم، فرد در طول روز مقادیر بسیار کمی از غذاهایی مانند سبزیجات خام، میوهها یا نوشیدنیهای بدون کالری مصرف میکند تا حس گرسنگی را مدیریت کند و انرژی محدودی برای فعالیتهای روزانه داشته باشد. سپس در شب، تمام نیازهای غذایی خود را از طریق یک وعده غذایی اصلی و کامل تأمین میکند.
این روش به دلیل سادگی و محدود نبودن به کالریشماری سختگیرانه جذابیت خاصی دارد. برای برخی از افراد، تمرکز بر یک وعده غذایی شبانه به دلیل هماهنگی با ریتم طبیعی بدن و ترجیح شخصی برای شام مفصل، بسیار مناسب به نظر میرسد. اما چالشهای خاص خود را نیز دارد؛ از جمله اینکه مصرف غذای کم در طول روز میتواند به کاهش انرژی، خستگی و کاهش تمرکز منجر شود. همچنین خوردن یک وعده سنگین در شب ممکن است مشکلات گوارشی مانند نفخ یا سوء هاضمه ایجاد کند.
از طرف دیگر، پایبندی به این رژیم در طولانیمدت برای بسیاری از افراد دشوار است. چرا که محدود کردن غذا در طول روز ممکن است به احساس گرسنگی شدید منجر شود و برخی افراد نتوانند این سبک غذایی را در زندگی روزمره خود عملی کنند. به همین دلیل، این رژیم بیشتر برای افرادی مناسب است که در طول روز نیازی به انرژی زیاد ندارند یا به طور طبیعی عادت دارند در شب غذای بیشتری مصرف کنند.
مزایای رژیم فستینگ
رژیم فستینگ یا روزهداری متناوب به دلایل مختلفی مورد توجه قرار گرفته و مطالعات نشان دادهاند که میتواند فواید قابلتوجهی برای سلامت عمومی و کاهش وزن داشته باشد. یکی از برجستهترین مزایای این رژیم، کمک به کاهش وزن است. محدودیت زمانی در غذا خوردن باعث کاهش خودکار کالری دریافتی میشود و بدن را به سمت استفاده از ذخایر چربی برای تامین انرژی سوق میدهد. این فرایند نه تنها به کاهش وزن کمک میکند، بلکه به بهبود ترکیب بدن نیز منجر میشود.
علاوه بر کاهش وزن، رژیم فستینگ میتواند حساسیت به انسولین را بهبود بخشد. روزهداری باعث کاهش سطح قند خون و افزایش اثربخشی انسولین میشود که برای پیشگیری از دیابت نوع 2 بسیار مفید است. همچنین، این رژیم فرایندی به نام اتوفاژی را در بدن فعال میکند. اتوفاژی به پاکسازی سلولی و بازسازی سلولهای آسیبدیده کمک میکند که میتواند نقش مهمی در پیشگیری از بیماریهای مرتبط با پیری و بهبود سلامت کلی داشته باشد.
یکی دیگر از مزایای این رژیم، کاهش التهاب در بدن است؛ التهاب مزمن با بسیاری از بیماریهای جدی مانند بیماریهای قلبی، کبد چرب، دیابت و برخی سرطانها مرتبط است. برخی تحقیقات نشان میدهند که روزهداری متناوب میتواند سطح التهابات بدن را کاهش دهد و در نتیجه خطر ابتلا به این بیماریها را کم کند. از جنبه عملی، بسیاری از افراد رژیم فستینگ را به دلیل سادگی آن ترجیح میدهند. نیازی به شمارش دقیق کالری یا حذف گروههای غذایی خاص نیست، و این ویژگی برای بسیاری از افراد پایبندی به این رژیم را آسانتر میکند. همچنین، آزادی نسبی در انتخاب مواد غذایی در ساعات مجاز خوردن، این رژیم را انعطافپذیر و قابلاجرا برای سبکهای مختلف زندگی میکند. با این حال، با وجود این مزایا، رژیم فستینگ خطرات و عوارضی نیز به همراه دارد که باید به آن توجه داشت؛ در ادامه به بررسی این خطرات و معایب پرداخته میشود.
مقالهای برای شما: اندولیفت چیست؟
آیا رژیم فستینگ ضرر دارد؟
هرچند رژیم فستینگ به دلیل مزایای بالقوهاش مانند کاهش وزن و بهبود سلامتی طرفداران زیادی دارد، اما نباید از معایب و خطرات آن غافل شد. این رژیم، به خصوص در صورت اجرای غیر اصولی و بدون نظارت حرفهای، میتواند پیامدهای نامطلوبی داشته باشد که خطرات و عوارض احتمالی آن در ادامه با جزئیات بررسی میشود:
کمبود مواد مغذی
یکی از چالشهای اصلی رژیم فستینگ این است که محدود کردن بازههای غذایی ممکن است به کاهش دریافت مواد مغذی ضروری منجر شود. به دلیل کوتاه بودن زمان غذا خوردن، افراد ممکن است قادر نباشند نیازهای روزانه خود به ویتامینها، مواد معدنی، پروتئین، فیبر و سایر مواد مغذی را تأمین کنند. این موضوع بهویژه برای افرادی که رژیم غذایی آنها از ابتدا متعادل نیست، خطرناکتر است و میتواند مشکلاتی نظیر ضعف بدنی، ریزش مو بعد از رژیم لاغری، کاهش تراکم استخوان و تضعیف سیستم ایمنی را به همراه داشته باشد.
خطر برای افراد خاص
رژیم فستینگ برای همه افراد مناسب نیست و ممکن است در برخی شرایط سلامتی خطر آفرین باشد:
- زنان باردار و شیرده: این رژیم میتواند به کمبود انرژی و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد جنین یا تولید شیر منجر شود.
- افراد مبتلا به دیابت نوع 1: افت قند خون در ساعات روزهداری میتواند بسیار خطرناک باشد.
- افراد با مشکلات گوارشی یا متابولیکی: روزهداری متناوب ممکن است مشکلات موجود را تشدید کند.
- افراد با اختلالات خوردن: رژیم فستینگ ممکن است رفتارهای غذایی ناسالم را در این افراد تقویت کند.
کاهش انرژی و عملکرد ذهنی
یکی از مشکلات رایج در ساعات روزهداری، کاهش سطح انرژی است. هنگامی که بدن به دلیل عدم دریافت مواد غذایی دچار افت قند خون میشود، ممکن است فرد احساس خستگی، ضعف یا کاهش تمرکز کند. این موضوع بهویژه در افرادی که به فعالیتهای فیزیکی سنگین یا وظایف ذهنی نیازمند تمرکز بالا مشغول هستند، بیشتر احساس میشود. در موارد شدیدتر، این وضعیت میتواند باعث سرگیجه یا حتی غش شود.
مشکلات گوارشی
مصرف غذای زیاد در بازه زمانی کوتاه، بهویژه اگر غذاهای سنگین و چرب باشد، میتواند به مشکلات گوارشی منجر شود. مشکلاتی مانند نفخ، سوءهاضمه، رفلاکس معده و حتی اسهال از جمله مواردی هستند که برخی افراد تجربه میکنند. همچنین، بدن ممکن است برای هضم حجم زیادی از غذا در یک وعده فشار بیشتری تحمل کند که به مرور زمان میتواند بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر منفی بگذارد.
ایجاد اختلالات خوردن
چرخههای محدودیت غذایی در رژیم فستینگ میتواند به الگوهای ناسالم غذا خوردن منجر شود. بسیاری از افراد پس از ساعات طولانی گرسنگی، به پرخوری در بازههای مجاز روی میآورند که خود میتواند باعث افزایش وزن یا مشکلات گوارشی شود. از سوی دیگر، این نوع محدودیت غذایی ممکن است در برخی افراد رفتارهای وسواسی نسبت به غذا ایجاد کند و حتی به اختلالات جدیتری مانند پرخوری عصبی یا آنورکسیا منجر شود. افرادی که سابقه مشکلات روانی مرتبط با غذا دارند، باید بهشدت از این رژیم اجتناب کنند.
هشدار نهایی
با وجود برخی مزایا و فواید فوقالعاده رژیم فستینگ، این معایب نشان میدهند که این رژیم برای همه مناسب نیست و باید با احتیاط دنبال شود. افرادی که قصد دارند این روش را امتحان کنند، باید ابتدا وضعیت سلامت خود را ارزیابی کنند و در صورت امکان با یک متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنند. انتخاب رژیم مناسب نباید به بهای آسیب به سلامتی تمام شود.
نقش رژیم فستینگ در اختلالات خوردن
رژیم فستینگ یا روزهداری متناوب به دلیل ماهیت محدودکننده آن، میتواند تأثیرات جدی بر سلامت روانی و الگوهای غذایی افراد داشته باشد، به ویژه برای کسانی که مستعد اختلالات خوردن هستند. اگرچه ممکن است برای بسیاری از افراد به عنوان یک روش ساده و کارآمد برای مدیریت وزن به نظر برسد، اما برای گروهی دیگر، میتواند زمینهساز یا تشدیدکننده رفتارهای ناسالم غذایی شود. رژیم فستینگ به دلیل چرخههای مشخص محدودیت غذایی و آزادی خوردن، میتواند به روشهای زیر بر ایجاد یا تشدید اختلالات خوردن اثر بگذارد:
ایجاد حس گناه و استرس درباره غذا خوردن
محدودیت زمانی برای غذا خوردن ممکن است در برخی افراد حس گناه را درباره نوع یا میزان غذاهایی که مصرف میکنند، تقویت کند. این افراد ممکن است بیش از حد به برنامهریزی وعدههای غذایی خود حساس شوند و در صورت عدم رعایت الگوهای رژیم، دچار استرس یا احساس شکست شوند.
تحریک پرخوری در ساعات مجاز
پس از دورههای طولانی گرسنگی، افراد ممکن است در بازههای مجاز، بیش از حد غذا بخورند تا احساس گرسنگی را جبران کنند. این رفتار میتواند به چرخهای از محدودیت شدید و پرخوری منجر شود که مشخصه برخی از اختلالات خوردن، مانند بولیمیا است.
تقویت رفتارهای محدودکننده
ماهیت روزهداری متناوب ممکن است برای برخی افراد به یک رویکرد ناسالم محدودیتگرایانه تبدیل شود. این افراد ممکن است با گذشت زمان به سمت کاهش شدید ساعات مجاز غذا خوردن یا محدود کردن بیش از حد انواع غذاها حرکت کنند که نشانهای از اختلال آنورکسیا یا سایر اختلالات محدودکننده است.
افراد مستعد اختلالات خوردن
کسانی که سابقه اختلالات خوردن دارند، از جمله آنورکسیا، بولیمیا، یا پرخوری عصبی، بیشتر در معرض خطر تاثیرات منفی رژیم فستینگ قرار دارند. در این افراد، محدودیتهای زمانی میتواند افکار وسواسی و رفتارهای غذایی ناسالم را تشدید کند.
مطلب پیشنهادی: روش های کاهش اشتها
آیا رژیم فستینگ موجب پرخوری میشود؟
رژیم فستینگ، به دلیل ماهیت چرخهای آن که شامل دورههای طولانی گرسنگی و بازههای محدود غذا خوردن است، میتواند در برخی افراد منجر به پرخوری شود. وقتی فرد برای ساعتهای زیادی غذا نمیخورد، بدن به طور طبیعی به دنبال جبران این کمبود میگردد. این امر باعث میشود که در بازههای مجاز غذا خوردن، تمایل به خوردن حجم زیادی از غذا یا انتخاب غذاهای پرکالری و ناسالم افزایش یابد.
پرخوری در رژیم فستینگ اغلب به دلیل واکنش طبیعی بدن به گرسنگی طولانیمدت رخ میدهد. وقتی بدن برای مدتی طولانی در حالت روزهداری قرار میگیرد، سیگنالهای گرسنگی توسط مغز تقویت میشوند تا فرد را ترغیب به خوردن بیشتر کنند. این پدیده بهویژه زمانی اتفاق میافتد که فرد در طول روز انرژی زیادی صرف کرده باشد یا از نظر روانی با استرس ناشی از محدودیت غذا خوردن مواجه شود.
یکی دیگر از عوامل تحریککننده پرخوری در رژیم فستینگ، عدم تعادل در هورمونهای گرسنگی و سیری است. هورمون گرلین که مسئول احساس گرسنگی است، در ساعات طولانی روزهداری به شدت افزایش مییابد و ممکن است حتی پس از مصرف غذا نیز فرد احساس سیری کامل نکند. این مسئله میتواند فرد را به سمت مصرف بیش از حد مواد غذایی سوق دهد.
در نهایت، اگرچه همه افراد به پرخوری دچار نمیشوند، اما این مسئله در کسانی که عادت به وعدههای غذایی منظم دارند یا پیش از این الگوهای غذایی ناسالمی داشتهاند، بیشتر دیده میشود. برای کاهش احتمال پرخوری در رژیم فستینگ، بهتر است برنامه غذایی متعادل و متناسب با نیازهای فردی طراحی شود. مشورت با متخصص تغذیه میتواند در مدیریت این مسئله و بهرهگیری از مزایای رژیم فستینگ بدون تاثیرات منفی پرخوری موثر باشد.
آیا رژیم فستینگ بازگشت وزن دارد؟
بازگشت وزن پس از پایان رژیم، یکی از نگرانیهای رایج در روشهای مختلف کاهش وزن است و رژیم فستینگ نیز از این قاعده مستثنی نیست. در بسیاری از رژیمهای لاغری این مورد میتواند تا ایجاد اثر یویو پیش برود. اگرچه این رژیم میتواند در کوتاهمدت منجر به کاهش وزن شود، اما حفظ وزن در بلندمدت به دلیل برخی عوامل مرتبط با متابولیسم و رفتارهای غذایی، برای بسیاری از افراد دشوار است. بازگشت وزن پس از اتمام دوره رژیم فستینگ، میتواند ناشی از دلایل زیر باشد:
پرخوری پس از دوره روزهداری
یکی از دلایل اصلی بازگشت وزن در رژیم فستینگ، تمایل به پرخوری در بازههای مجاز غذا خوردن است. وقتی بدن برای مدت طولانی در حالت گرسنگی قرار میگیرد، تمایل به خوردن مقادیر زیاد غذا یا انتخاب غذاهای پرکالری افزایش مییابد. این رفتار ممکن است باعث شود که کالری مصرفی حتی بیشتر از نیاز روزانه فرد شود، و در نتیجه کاهش وزن اولیه بهسرعت معکوس گردد.
کاهش سرعت متابولیسم
در رژیم فستینگ، کاهش طولانیمدت کالری ممکن است بدن را به حالت “مصرف انرژی کمتر” سوق دهد. این به معنای کاهش سرعت متابولیسم پایه است؛ یعنی بدن برای انجام فعالیتهای روزمره به انرژی کمتری نیاز خواهد داشت. این سازوکار طبیعی بدن که بهعنوان “سازگاری متابولیک” شناخته میشود، میتواند منجر به بازگشت وزن شود، زیرا پس از بازگشت به الگوهای عادی غذا خوردن، کالری بیشتری نسبت به نیاز واقعی بدن مصرف میشود.
عدم پایبندی بلندمدت
رژیم فستینگ برای بسیاری از افراد به دلیل محدودیت زمانی و چرخههای روزهداری، در بلندمدت دشوار است. خستگی از محدودیتها یا فشارهای اجتماعی و شغلی که برنامه غذایی را مختل میکنند، ممکن است فرد را به بازگشت به عادات غذایی قبلی سوق دهد. این بازگشت به الگوهای پیشین معمولاً باعث بازگشت وزن از دسترفته یا حتی افزایش وزن بیشتر میشود.
رفتارهای جبرانی و روانی
در برخی افراد، محدودیتهای غذایی ناشی از فستینگ ممکن است به رفتارهای جبرانی مانند پرخوری یا انتخاب غذاهای ناسالم منجر شود. علاوه بر این، استرس روانی ناشی از پایبندی به رژیم ممکن است باعث کاهش انگیزه و بازگشت به عادات غذایی ناسالم شود.
چگونه میتوان از بازگشت وزن در رژیم فستینگ جلوگیری کرد؟
شما میتوانید با استفاده از راهکارهای زیر، از بازگشت احتمالی وزن خود پس از رژیم فستینگ پیشگیری کنید:
- حفظ تعادل کالری: در بازههای مجاز غذا خوردن، بهجای پرخوری یا انتخاب غذاهای پرکالری، روی مصرف وعدههای غذایی متعادل با پروتئین بالا، فیبر و چربیهای سالم تمرکز کنید.
- تدریجی پیشرفتن: تغییرات ناگهانی در سبک زندگی یا رژیم غذایی معمولاً ناپایدار هستند. بهتر است رژیم فستینگ را بهتدریج و بهعنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم و پایدار اجرا کنید.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم به جلوگیری از کاهش سرعت متابولیسم و حفظ وزن کمک میکند. تمرینات قدرتی بهویژه برای حفظ توده عضلانی و افزایش متابولیسم مؤثر هستند.
- مشاوره با متخصص تغذیه: همکاری با یک متخصص تغذیه میتواند به طراحی یک برنامه غذایی متناسب با نیازها و سبک زندگی شما کمک کند و احتمال بازگشت وزن را کاهش دهد.
مطلب پیشنهادی: رژیم تثبیت وزن چیست؟
جمع بندی
رژیم فستینگ یک روش جذاب و متفاوت برای کاهش وزن و بهبود سلامتی است، اما مزایا و معایب خاص خود را دارد. این رژیم میتواند به کاهش وزن، بهبود قند خون و کاهش التهاب کمک کند، اما خطراتی مانند کمبود مواد مغذی، کاهش انرژی و تشدید اختلالات خوردن نیز دارد. پیش از انتخاب این رژیم، مهم است که وضعیت سلامتی خود را ارزیابی کنید و با یک متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنید. اگرچه فستینگ میتواند یک ابزار مفید باشد، اما برای همه مناسب نیست و نیاز به دقت و مراقبت زیادی دارد.
دیدگاه شما