سرفه خشک نشانه چیست؟ دلایل و راه های درمان
سرفه یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن است که به پاکسازی گلو و مجاری تنفسی کمک می‌کند. اما گاهی سرفه‌ها آزاردهنده و مزمن می‌شوند و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. سرفه خشک یکی از انواع شایع سرفه‌هاست که برخلاف سرفه‌های خلط‌دار، با تولید مخاط و ترشحات همراه نیست و صرفاً به دلیل تحریک و خشکی گلو ایجاد می‌شود. این نوع سرفه معمولاً به دلایلی همچون عفونت‌های ویروسی، آلرژی، آسم، رفلاکس معده یا مواجهه با محرک‌هایی مانند دود سیگار بروز می‌کند.
شناسایی علت زمینه‌ای سرفه خشک و درمان آن، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد. در این مقاله به بررسی انواع سرفه‌ها، علل ایجاد سرفه خشک، راه‌های درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم. آگاهی از این موارد به شما کمک می‌کند تا در صورت خشک بودن سرفه، بتوانید اقدامات لازم را برای مدیریت و بهبود این عارضه انجام دهید.
انواع سرفه‌ها
سرفه‌ها را می‌توان بر اساس مدت زمان ابتلا و وجود یا عدم وجود خلط به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد:
- سرفه حاد: سرفه‌ای که کمتر از ۳ هفته طول بکشد و معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود.
- سرفه مزمن: سرفه‌ای که بیش از ۸ هفته ادامه داشته باشد و ممکن است در اثر بیماری‌های زمینه‌ای ریوی یا سایر اختلالات رخ دهد.
- سرفه خشک یا غیرمولد: سرفه‌ای که با تولید خلط یا ترشحات همراه نیست و اغلب به دلیل تحریک گلو، ناشی از عفونت‌های ویروسی، آلرژی یا محرک‌ها ایجاد می‌شود.
- سرفه مولد یا خلط‌دار: سرفه‌ای که با تولید خلط و ترشحات همراه است و معمولاً نشان‌دهنده وجود عفونت یا التهاب در ریه‌ها و مجاری تنفسی است.
شناسایی نوع سرفه، گام مهمی در تشخیص علت زمینه‌ای و انتخاب درمان مناسب است. سرفه خشک که موضوع اصلی این مقاله است، می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که در ادامه به تفصیل به آنها خواهیم پرداخت.
علل ایجاد سرفه خشک
سرفه خشک می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد:
عفونت‌های تنفسی
- سرماخوردگی: ویروس‌های سرماخوردگی می‌توانند باعث التهاب و تحریک مجاری تنفسی شوند و منجر به سرفه خشک گردند. این سرفه‌ها معمولاً پس از بهبود سایر علائم سرماخوردگی نیز ممکن است تا مدتی ادامه یابند.
- آنفلوآنزا: عفونت ناشی از ویروس آنفلوآنزا نیز می‌تواند علاوه بر علائمی مانند تب و درد بدن، سرفه خشک را به همراه داشته باشد. این سرفه‌ها گاهی تا هفته‌ها پس از بهبودی فرد ادامه می‌یابند.
- بیماری کووید ۱۹: یکی از علائم شایع ابتلا به ویروس کرونا، سرفه خشک است. این سرفه‌ها می‌توانند آزاردهنده بوده و با احساس درد و سوزش در ناحیه گلو همراه باشند.
آلرژی و آسم
آلرژی به مواد محرکی مانند گرده گیاهان، کپک، گرد و غبار یا حیوانات خانگی می‌تواند منجر به بروز سرفه خشک شود. در افراد مبتلا به آسم نیز این نوع از سرفه یکی از نشانه‌های شایع است. التهاب مزمن مجاری هوایی در آسم می‌تواند زمینه‌ساز تحریک پذیری و سرفه‌های طولانی مدت باشد.
ترشحات پشت حلق
در برخی موارد، وجود ترشحات مخاطی در پشت حلق که از بینی به سمت گلو نشت می‌کنند، می‌تواند باعث تحریک مداوم گلو و سرفه‌های خشک شود. این حالت به خصوص در افرادی که دچار سینوزیت مزمن هستند، شایع‌تر است.
رفلاکس معده
بازگشت محتویات اسیدی معده به مری، موسوم به رفلاکس، می‌تواند با تحریک مجاری تنفسی فوقانی و گلو، زمینه‌ساز بروز سرفه‌های خشک و مزمن گردد. در واقع گاهی اولین و تنها نشانه بیماری رفلاکس معده است.
مواجهه با محرک‌ها
- سیگار کشیدن: مصرف سیگار و سایر دخانیات با تحریک و التهاب مداوم مجاری هوایی، نقش مهمی در بروز سرفه‌های خشک و مزمن ایفا می‌کند.
- آلودگی هوا: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای آلوده به دود، مواد شیمیایی یا ذرات ریز گرد و غبار می‌تواند با تحریک سیستم تنفسی، منجر به ایجاد سرفه‌های خشک شود.
سایر علل احتمالی موارد نادرتری مانند برخی داروها، بیماری‌های ریوی مانند برونشیت مزمن یا بیماری‌های عصبی نظیر سندروم سرفه‌های عصبی نیز گاهی با سرفه‌های خشک و طولانی مدت همراه هستند.
شناسایی و رفع علت زمینه‌ای، مهم‌ترین گام در کنترل و درمان سرفه‌های خشک محسوب می‌شود. در صورت استمرار سرفه‌ها، مشورت با پزشک جهت ارزیابی دقیق‌تر، ضروری است.
نشانه‌ها و علائم سرفه خشک
سرفه خشک علاوه بر خود سرفه، ممکن است با علائم و نشانه‌های دیگری نیز همراه باشد. برخی از شایع‌ترین علائم همراه با سرفه خشک عبارتند از:
تحریک گلو با سرفه
یکی از ویژگی‌های اصلی سرفه خشک، احساس تحریک، خارش یا سوزش در ناحیه گلو است. این حس ناخوشایند ممکن است باعث ایجاد سرفه‌های مکرر و آزاردهنده شود.
سرفه بدون خلط
برخلاف سرفه‌های مولد که با تولید و دفع خلط و ترشحات همراه هستند، در سرفه خشک فرد خلطی از دهان یا گلوی خود خارج نمی‌کند و صرفاً دچار حملات سرفه می‌شود.
خواب مختل شده
سرفه‌های شبانه یکی از مشکلات شایع در افراد مبتلا به سرفه خشک است. این سرفه‌ها می‌توانند خواب را مختل کرده و باعث خستگی و کاهش کیفیت زندگی فرد شوند.
احساس فشار در قفسه سینه
برخی افراد مبتلا به سرفه خشک، به ویژه در مواردی که سرفه‌ها شدید و طولانی باشند، ممکن است احساس فشار یا تنگی در ناحیه قفسه سینه را تجربه کنند.
علائم همراه
بسته به علت زمینه‌ای ایجاد سرفه خشک، ممکن است علائم دیگری نیز همراه با آن بروز کنند. به عنوان مثال:
- در صورتی که عفونت‌های تنفسی علت سرفه باشند، علائمی مانند آبریزش بینی، گلودرد، تب و بدن درد ممکن است وجود داشته باشد.
- اگر آلرژی زمینه‌ساز آن باشد، خارش چشم‌ها، آبریزش بینی، عطسه و احتقان بینی از علائم شایع همراه هستند.
- در موارد ابتلا به رفلاکس معده، وجود علائمی مانند سوزش سر دل، ترش کردن و بالا آمدن اسید معده به همراه سرفه محتمل است.
- در صورتی که آسم با سرفه خشک همراه باشد، تنگی نفس، خس خس سینه و تنفس صدادار از دیگر نشانه‌های بیماری هستند.
توجه به این نکته مهم است که علائم سرفه خشک در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد و گاهی نیز سرفه، تنها نشانه بیماری زمینه‌ای است. در صورت تداوم سرفه‌های خشک به مدت طولانی، مراجعه به پزشک و ارزیابی دقیق، اهمیت ویژه‌ای دارد.
راه‌های درمان و بهبود سرفه خشک
درمان سرفه خشک بر اساس علت زمینه‌ای ایجاد آن متفاوت است. با این حال، برخی اقدامات عمومی و درمان‌های علامتی نیز می‌توانند به بهبود و کنترل سرفه کمک کنند:
داروهای ضد سرفه
استفاده از شربت‌ها یا قرص‌های ضد سرفه حاوی ترکیبات سرکوب کننده سرفه مانند دکسترومتورفان یا کدئین، می‌تواند به طور موقت از شدت و تعداد حملات سرفه بکاهد. با این حال، مصرف این داروها باید با نظر پزشک و به صورت کوتاه مدت انجام گیرد.
بخور و مایعات گرم
استنشاق بخار آب گرم یا نوشیدن مایعات گرم مانند چای زنجبیل یا دمنوش‌های گیاهی، می‌تواند با رقیق کردن ترشحات و کاهش التهاب و تحریک گلو، به تسکین سرفه کمک کند. استفاده از دستگاه بخور در محیط خواب نیز گاهی مؤثر است.
استراحت
سرفه خشک مداوم می‌تواند باعث خستگی و ضعف عمومی بدن شود. استراحت کافی به ویژه در دوران ابتلا به عفونت‌های تنفسی، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی و تسریع بهبودی دارد.
هیدراته ماندن بدن
نوشیدن مایعات فراوان به خصوص آب، به رقیق شدن ترشحات و کاهش تحریک گلو کمک می‌کند. حفظ رطوبت کافی بدن از طریق نوشیدن مایعات، از گلودرد و سرفه‌های ناشی از خشکی گلو پیشگیری می‌نماید.
درمان‌های خانگی
برخی درمان‌های خانگی نیز به دلیل خواص ضد التهابی، ضد حساسیت یا تسکین دهندگی، در کاهش علائم سرفه خشک مؤثر شناخته شده‌اند:
- عسل: خوردن یک قاشق غذاخوری عسل به تنهایی یا اضافه کردن آن به دمنوش‌ها، می‌تواند گلو را تسکین داده و از شدت سرفه‌ها بکاهد.
- آویشن: دم کردن برگ‌های آویشن و نوشیدن آن به صورت چای، احتقان و التهاب مجاری تنفسی را کاهش می‌دهد. یکی از خواص چای سفید نیز درمان سرفه است.
- زنجبیل: مصرف دمنوش زنجبیل یا استفاده از پودر یا روغن آن، خاصیت ضد التهابی و ضد ویروسی دارد و به بهبود سرفه کمک می‌کند.
- ریشه گل ختمی: دم کردن ریشه گیاه گل ختمی به دلیل خاصیت مخاطی و نرم کنندگی، گلو را تسکین داده و التهاب را کاهش می‌دهد.
در کنار روش‌های فوق، شناسایی و درمان بیماری زمینه‌ای همچون آسم، ریفلاکس معده یا آلرژی برای کنترل سرفه مزمن خشک، اهمیت اساسی دارد. در صورت عدم بهبود یا تشدید سرفه علی‌رغم اقدامات درمانی اولیه، مشورت با پزشک ضروری است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در اغلب موارد سرفه‌های خشک گذرا هستند و با درمان‌های خانگی و مراقبت‌های حمایتی بهبود می‌یابند. با این حال، در برخی شرایط لازم است برای ارزیابی دقیق‌تر و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید:
- اگر سرفه خشک بیش از ۲ هفته ادامه یابد و علی‌رغم استفاده از درمان‌های خانگی بهبود نیابد.
- در صورتی که سرفه‌ها شدید و آزاردهنده باشند و کیفیت خواب و زندگی روزمره را مختل کنند.
- اگر سرفه با علائم هشدار دهنده‌ای مانند تنگی نفس، خلط خونی، تب بالا یا کاهش وزن ناخواسته همراه باشد.
- زمانی که سرفه خشک در کودکان خردسال، زنان باردار، سالمندان یا افراد دارای نقص سیستم ایمنی رخ دهد.
- در صورت سابقه بیماری‌های زمینه‌ای مانند آسم، بیماری‌های ریوی یا رفلاکس معده که نیازمند کنترل دقیق‌تر هستند.
پزشک با انجام معاینات بالینی، بررسی سوابق پزشکی و در صورت نیاز آزمایشات تکمیلی مانند عکسبرداری از قفسه سینه یا تست عملکرد ریوی، علت زمینه‌ای سرفه را تشخیص داده و درمان مناسب را آغاز می‌کند. پیگیری توصیه‌های پزشک و مصرف به موقع و صحیح داروهای تجویز شده، نقش مهمی در بهبود سریع‌تر علائم و پیشگیری از عوارض احتمالی دارد.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به سرفه خشک
پیشگیری از ابتلا به سرفه خشک، مستلزم توجه به عوامل زمینه‌ساز و رعایت برخی نکات بهداشتی و سبک زندگی سالم است:
رعایت بهداشت سیستم تنفسی
- شستشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون به ویژه پس از تماس با سطوح مشترک و قبل از دست زدن به صورت
- استفاده از دستمال کاغذی هنگام عطسه یا سرفه و دفع بهداشتی آن
- استفاده از ماسک در مکان‌های شلوغ و پرتردد به خصوص در فصول سرد سال
واکسیناسیون
تزریق به موقع واکسن‌های توصیه شده مانند واکسن آنفلوآنزا و پنوموکوک، به پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های تنفسی و کاهش شیوع سرفه خشک ناشی از این عفونت‌ها کمک می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی
تغذیه سالم، خواب کافی، ورزش منظم و مدیریت استرس از جمله عواملی هستند که با تقویت سیستم دفاعی بدن، مقاومت در برابر عفونت‌های تنفسی و سرفه را افزایش می‌دهند.
اجتناب از مواجهه با محرک‌ها
- ترک سیگار و دوری از دود دخانیات
- استفاده از تهویه مناسب در محیط‌های بسته و پرهیز از مواجهه طولانی مدت با هوای آلوده زیرا به دلیل گوگرد دی‌اکسید داخل آن، سبب سرفه می‌شود.
- شناسایی عوامل آلرژی زا و حذف یا به حداقل رساندن تماس با آنها
- استفاده از رطوبت ساز هوا در صورت زندگی در مناطق خشک و کم رطوبت
با رعایت این نکات پیشگیرانه می‌توان احتمال بروز سرفه‌های خشک ناشی از عوامل محیطی و عفونی را تا حد زیادی کاهش داد. در عین حال، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و پیگیری منظم درمان در افراد مبتلا به آسم یا رفلاکس، اقدامی کلیدی در پیشگیری از تشدید علائم تنفسی و سرفه است.
نتیجه‌گیری
سرفه خشک یکی از شایع‌ترین مشکلات تنفسی است که افراد بسیاری را درگیر می‌کند. این نوع سرفه که بدون تولید خلط همراه است، به دلایل متعددی از جمله عفونت‌های ویروسی، آلرژی، آسم یا رفلاکس معده ایجاد می‌شود و می‌تواند کیفیت زندگی فرد مبتلا را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
شناخت علل زمینه‌ای، نحوه بروز علائم و راه‌های درمانی، گام نخست در مدیریت و کنترل سرفه خشک است. اگرچه اقدامات حمایتی مانند استفاده از بخور، مایعات گرم، استراحت و درمان‌های خانگی مثل عسل یا دمنوش‌های گیاهی می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند، اما در موارد سرفه‌های مداوم و آزاردهنده، مراجعه به پزشک و دریافت درمان اصولی اهمیت ویژه‌ای دارد.
به خاطر داشته باشید که سرفه خشک در بیشتر موارد خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما چنانچه علائم شما طولانی شده یا با نشانه‌های هشدار دهنده همراه است، توصیه می‌شود حتماً به پزشک مراجعه کنید. همچنین افرادی که بیماری زمینه‌ای مانند آسم دارند یا در گروه‌های پرخطر مانند کودکان و سالمندان قرار می‌گیرند، باید توجه ویژه‌ای به سرفه‌های خشک خود داشته باشند.
دیدگاه شما