اختلال روان تنی چیست؟ علائم و درمان دردهای سایکوسوماتیک

گاهی افراد با برخی از دردهای جسمانی روبه‌رو می‌شوند که دلایل مشخصی ندارد؛ شما نیز شاید تا کنون با دردهایی بدون منشا پزشکی در بدن خود رو‌به‌رو شده‌اید. دلیل این اتفاق می‌تواند دست‌وپنجه نرم کردن با  دردهای سایکوسوماتیک (Psychosomatic disorder) باشد. این دردها که ریشه در مشکلات روانی و عاطفی دارند، می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن احساس شوند.

دردهای سایکوسوماتیک یا روان‌تنی از جمله دردهایی هستند که ریشه در ذهن دارند ولی به صورت فیزیکی در بدن احساس می‌شوند. این دردها اغلب در اثر استرس، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی به وجود می‌آیند. دلیل آن هم این است که ذهن و بدن ما به هم پیوسته‌اند و بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. زمانی که تحت فشار روانی هستیم، بدن ما با ترشح هورمون‌های استرس واکنش نشان می‌دهد. ترشح این هورمون ممکن است درد و سایر علائم جسمی را به وجود آورد. درمان دردهای سایکوسوماتیک به طور معمول ترکیبی از روش‌های مختلفی از جمله روان‌درمانی، مدیریت استرس، دارودرمانی و فیزیوتراپی است. روان‌درمانی برای شناسایی و مدیریت عوامل روانی که باعث ایجاد درد می‌شوند قابلیت استفاده دارد.

برای بهبود عملکرد فیزیکی و کاهش درد، فیزیوتراپی را به کار می‌گیرند. در ادامه این مطلب به بررسی بیشتر در ارتباط با درمان درهای سایکوسوماتیک، علل و علائم آن می‌پردازیم. اگر قصد آشنایی بیشتر با این اختلال را دارید، با ما همراه باشید.

اختلال سایکوسوماتیک به چه معناست؟

دردهای سایکوسوماتیک یا روان‌تنی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن، عوامل روانی و عاطفی به صورت علائم جسمی خود را نشان می‌دهند. به عبارت ساده‌تر، در این اختلال، ذهن بر بدن تاثیر می‌گذارد و باعث ایجاد دردها و بیماری‌هایی می‌شود که دلیل فیزیکی مشخصی برای آن‌ها وجود ندارد. گئورگ والتر گرودک، پزشک و نویسنده ای بود که به عنوان پیشگام پزشکی روان تنی شناخته می شود.

ذهن و بدن ما به هم پیوسته‌اند. زمانی که تحت فشار روانی هستیم، بدن ما با ترشح هورمون‌های استرس واکنش نشان می‌دهد که می‌تواند باعث ایجاد درد و سایر علائم جسمی شود؛ به عنوان مثال، استرس مزمن می‌تواند افزایش فشار خون، مشکلات گوارشی و سردرد به وجود آورد.

انواع اختلال سایکوسوماتیک

اختلال سایکوسوماتیک شامل طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها است که در آن‌ها عوامل روانی بر بروز و شدت علائم جسمی موثر هستند. درمان دردهای سایکوسوماتیک، به دلیل پیچیدگی ارتباط ذهن و بدن، تشخیص دقیق‌تری را می‌طلبد. برخی از انواع رایج اختلالات سایکوسوماتیک را در ادامه شرح می‌دهیم:

اختلالات گوارشی

یکی از انواع اختلالات گوارشی در اختلال سایکوسوماتیک، سندرم روده تحریک‌پذیر یا IBS است. این اختلال با درد شکمی، نفخ، یبوست یا اسهال همراه است و اغلب هم با استرس و اضطراب مرتبط می‌شود. زخم معده و زخم دوازدهه از جمله اختلالات دیگر سایکوسوماتیک هستند. گرچه باکتری هلیکوباکتر پیلوری در ایجاد زخم‌ معده نقش دارد، اما استرس و اضطراب هم می‌تواند روند بهبود زخم را کند کرده یا عود آن را تشدید کند.

اختلالات قلبی و عروقی

مشکلاتی که دردهای سایکوسوماتیک برای قلب و عروق به وجود می‌آورند، شامل فشار خون بالا، تپش قلب و درد قفسه سینه است. استرس مزمن و حملات پنیک مسبب این مشکلات هستند.

اختلالات تنفسی

از انواع دردهای سایکوسوماتیک، آسم است. عوامل روانی همچون استرس و اضطراب می‌توانند حملات آسم را تشدید کنند.

اختلالات پوستی

اگزما و پسوریازیس از جمله مشکلاتی هستند که استرس و اضطراب می‌توانند آن‌ها را تشدید کنند. اختلالات پوستی نیز از جمله دردهای روان‌تنی به شمار می‌روند.

دردهای مزمن

سردردهای تنشی که اغلب در اثر استرس و اضطراب ایجاد می‌شوند، فیبرومیالژیا که با درد گسترده در عضلات و مفاصل همراه است و عوامل روانی که در بروز آن نقش مهمی دارند از جمله اختلالات سایکوسوماتیک هستند.

اختلالات جنسی

دردهای سایکوسوماتیک شامل اختلالات جنسی هم می‌شود. اختلال نعوظ در اثر استرس، اضطراب و افسردگی به وجود می‌آید، کاهش میل جنسی که عوامل روانی همچون استرس و مشکلات رابطه می‌تواند بر آن اثرگذار باشد از جمله آن‌ها هستند.

اختلال سایکوسوماتیک چه علائمی دارد؟

علائم اختلال سایکوسوماتیک، اغلب مبهم و غیراختصاصی است. به همین دلیل هم امکان دارد با بیماری‌های جسمی اشتباه گرفته شود. به صورت کلی علائم رایج دردهای سایکوسوماتیک عبارت‌اند از:

• دردهای مزمن: دردهایی که در قسمت‌های مختلف بدن احساس می‌شوند و به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند. این دردها ممکن است در عضلات، مفاصل، شکم، سر و سایر نواحی بدن احساس شوند.
• خستگی مزمن: احساس خستگی مداوم و شدید که با استراحت بهبود نمی‌یابد.
• مشکلات گوارشی: نفخ، یبوست، اسهال، درد شکم و سوءهاضمه.
• اختلالات خواب: بی‌خوابی، خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، خواب‌های آشفته.
• مشکلات پوستی: خارش، جوش، اگزما و پسوریازیس.
• اختلالات قلبی: تپش قلب، درد قفسه سینه، فشار خون بالا.
• مشکلات تنفسی: تنگی نفس و سرفه خشک.
• اختلالات جنسی: کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ.
• اضطراب و افسردگی: احساس نگرانی، ترس، غمگینی و ناامیدی.
• احساس ناتوانی: احساس اینکه قادر به کنترل علائم خود نیستند.
• عصبانیت و تحریک‌پذیری: به دلیل احساس اینکه نیازهای پزشکی آن‌ها برآورده نمی‌شود.
• مضطرب یا افسرده شدن: به دلیل نگرانی در مورد سلامتی خود.
• مکرر به پزشک مراجعه کردن: برای یافتن علت علائم خود.

به صورت کلی علائم اختلال سایکوسوماتیک بسیار متنوع هستند و از فردی به فرد دیگر تفاوت دارند. از طرفی این علائم ممکن است با سایر بیماری‌های جسمی هم‌زمان شوند و تشخیص دقیق را دشوار کنند.

دلایل ابتلا به اختلال سایکوسوماتیک

در حال حاضر نمی‌توان علت دقیقی را برای این اختلالات ذکر کرد؛ اما عوامل زیر به عنوان دلایل احتمالی دردهای سایکوسوماتیک مطرح می‌شوند:

• قرارگیری طولانی‌مدت در معرض استرس یکی از مهم‌ترین عوامل محرک این دردها است. این مورد می‌تواند بر سطح متابولیسم بدن شما نیز تاثیر بگذارد.
• اختلالات روانی همچون افسردگی می‌توانند به شدت بر سلامت جسمانی تاثیر بگذارند.
• تجربه رویدادهای تروماتیک مانند تصادف، از دست دادن عزیزان یا خشونت باعث بروز علائم سایکوسوماتیک می‌شود.
• سرکوب احساسات منفی مانند خشم، ترس و غم گاهی ممکن است به صورت علائم جسمی بروز کند.
• برخی از ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی، حساسیت بیش از حد و عدم توانایی در ابراز احساسات، خطر ابتلا به دردهای سایکوسوماتیک را افزایش می‌دهند.
• تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، بارداری، یائسگی و سایر دوره‌های زندگی می‌توانند بر سیستم عصبی و ایمنی تاثیر گذاشته و باعث بروز علائم دردهای سایکوسوماتیک شوند.
• اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن باعث افزایش حساسیت به استرس و بروز بیماری‌های خودایمنی می‌شود.
• برخی مطالعات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی در ابتلا به برخی از اختلالات روان‌تنی نقش دارند.
• تغذیه نامناسب، کمبود خواب، مصرف زیاد الکل و نیکوتین و عدم فعالیت بدنی سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر ابتلا به اختلالات سایکوسوماتیک را افزایش می‌دهند.
• مشکلات در روابط اجتماعی و حمایت اجتماعی ضعیف بر سلامت روان و جسم تاثیرگذارند.

باید توجه داشت که ابتلا به دردهای سایکوسوماتیک اغلب نتیجه تعامل پیچیده بین عوامل مختلف روانی، فیزیولوژیکی و محیطی است؛ به عنوان مثال، فردی که دارای سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی است و در محیط کاری پر استرس کار می‌کند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به دردهای سایکوسوماتیک باشد.

راه‌های درمان اختلال سایکوسوماتیک

درمان دردهای سایکوسوماتیک به این دلیل که ریشه در تعامل پیچیده ذهن و بدن دارد، ترکیبی از روش‌های مختلف است. هدف اصلی درمان این اختلال، کاهش علائم جسمی، بهبود سلامت روان و افزایش کیفیت زندگی فرد مبتلا است. روش‌های درمانی رایج برای این اختلال عبارت‌اند از:

روان‌درمانی

یکی از روش‌های درمانی برای درمان دردهای سایکوسوماتیک، روان‌درمانی است. در این روش از درمان‌هایی مانند درمان شناختی – رفتاری (CBT)، درمان بین‌فردی و هیپنوتراپی استفاده می‌شود. درمان شناختی_رفتاری، به افراد کمک می‌کند تا افکار، باورها و رفتارهای منفی مرتبط با علائم خود را شناسایی کرده و تغییر دهند. درمان بین‌فردی هم بر بهبود روابط بین‌فردی و مهارت‌های ارتباطی تمرکز دارد. از هیپنوتیزم برای کاهش استرس، اضطراب و درد کمک گرفته می‌شود.

تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن و یوگا نیز برای درمان این اختلالات کاربرد دارند. مدیتیشن سبب افزایش آگاهی از بدن و ذهن و کاهش استرس می‌شود. از آنجایی که ریشه این بیماری اغلب استرس، یوگا و مدیتیشن بسیار در درمان آن موثر هستند.

دارودرمانی

یکی از روش‌های درمان افسردگی و اضطرابی که اغلب با دردهای سایکوسوماتیک همراه هستند، استفاده از داروها است. دارودرمانی حتما باید زیر نظر پزشک متخصص انجام گیرد. گاهی نیز مسکن برای درمان درهای جسمی تجویز می‌شود. به طور کلی دارودرمانی، یک روش موثر در درمان دردهای سایکوسوماتیک است.

درمان‌های مکمل

از جمله درمان‌هایی که اغلب در کنار روش‌های دیگر برای بهبود سریع بیمار به کار گرفته می‌شوند، طب سوزنی، ماساژدرمانی، رژیم غذایی سالم و فعالیت‌های منظم است. طب سوزنی که به کاهش درد و بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک کند. ماساژدرمانی نیز تنش‌های عضلانی و گردش خون را بهبود می‌بخشد. رژیم غذایی متعادل و مغذی هم به تقویت سیستم ایمنی و بهبود سلامت کلی کمک می‌کند. ورزش منظم و فعالیت‌های بدنی هم در بهبود خلق‌وخوی بیمار موثر هستند.

آیا سایکوسوماتیک در کودکان هم وجود دارد؟

پاسخ به این سوال، مثبت است. دردهای سایکوسوماتیک در کودکان هم مشاهده می‌شود. در واقع، کودکان به دلیل حساسیت بیشتر به تغییرات محیطی و روانی، مستعدتر نسبت به این نوع اختلالات هستند.

در کودکان، علائم سایکوسوماتیک اغلب به صورت دردهای مزمن در قسمت‌های مختلف بدن، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و مشکلات رفتاری بروز می‌کند. این علائم اغلب با استرس‌های مربوط به مدرسه، روابط همسالان، تغییرات خانوادگی و سایر عوامل روانی مرتبط هستند.

عواملی مانند فشارهای تحصیلی، مشکلات خانوادگی، تغییرات در زندگی، قلدری سایر کودکان، احساسات سرکوب‌شده، تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، تنهایی و سایر عوامل استرس‌زا می‌توانند باعث بروز علائم سایکوسوماتیک در کودکان شوند.

علائم شایع در کودکان مبتلا به این اختلال شامل موارد زیر می‌شود:

• سردرد، شکم‌درد، دردهای عضلانی و مفصلی بدون علت مشخص
• تهوع، استفراغ، دل‌درد، یبوست یا اسهال
• مشکل در به خواب رفتن، کابوس دیدن، بی‌خوابی، خستگی مفرط
• تحریک‌پذیری، پرخاشگری، گوشه‌گیری، مشکلات تمرکز
• تغییرات در اشتها

تشخیص اختلالات سایکوسوماتیک در کودکان شاید چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا امکان اشتباه گرفتن این علائم با سایر بیماری‌های جسمی وجود دارد. برای تشخیص دقیق، پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد، آزمایش‌های لازم را درخواست کرده و با والدین کودک و خود کودک صحبت می‌کند.

درمان دردهای سایکوسوماتیک در کودکان شامل ترکیبی از روش‌های مختلف مانند مدیریت استرس، روان‌درمانی، حمایت خانوادگی و درمان دارویی است. تشخیص و درمان زودهنگام دردهای سایکوسوماتیک در کودکان بسیار اهمیت دارد؛ زیرا این اختلالات روان‌تنی اگر درمان نشوند، ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کنند و بر کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارند.

جمع‌بندی

علائم اختلال سایکوسوماتیک زمانی رخ می‌دهند که ذهن ما تحت فشارهای روانی، استرس و اضطراب قرار می‌گیرد. این فشارها می‌توانند به صورت فیزیکی در بدن ما نمایان شوند و درد، ناراحتی و بیماری را به وجود آورند. دلیل این دردها می‌تواند استرس و اضطراب، تروماهای روانی و مشکلات عاطفی باشد. دردهای سایکوسوماتیک جدی هستند و نیاز به درمان دارند. اگر فکر می‌کنید که ممکن است دچار این نوع دردها باشید، حتما به پزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید. با درمان مناسب، می‌توان بر این دردها غلبه کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

این مطلب صرفا با هدف آموزش و اطلاع‌رسانی منتشر شده است. پیش از استفاده از توصیه‌های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه‌ی رفع مسؤولیت بلاگ فیتوجت را مطالعه نمایید.